توضیحات کارشناس:

صحیح بودن روزه شرایطی دارد. معنای این سخن آن است که روزه‌ گرفتن در هر موقعیت و وضعیتی مطلوب و مشروع نمی‌باشد.

از جمله شرایط صحیح بودن روزه برای شخص عالم به حکم، آن است که در سفرى که موجب شکسته شدن نماز است، نباشد. بر این اساس روزه مسافر اگر چه مستحبى باشد بنابر اقوا صحیح نیست.

«... و من شرائط الصحة أن لا یکون مسافرا سفرا یوجب قصر الصلاة، فلایصح منه الصوم حتى المندوب على الأقوى، ...» (تحریر الوسیلة؛ ج‌1، ص: 277).

البته روزه واجب یا مستحب در سفر، به طور مطلق باطل نیست، بلکه استثنائاتی هم دارد.

نظیر روزه مسافر در مدینه که مستحب است برای طلب حاجت سه روز را روزه بگیرد. مطابق متن عروه، افضل آن است که سه روز روزه در روزهای چهار شنبه، پنج شنبه و جمعه باشد

«بل الأقوىٰ عدم جواز الصوم المندوب فی السفر أیضاً، إلّا ثلاثة أیّام للحاجة فی المدینة، و الأفضل إتیانها فی الأربعاء والخمیس والجمعة،...»

لیکن امام خمینی در حاشیه بر آن (ذیل کلمه"الافضل") می‌فرماید:

«بل المتعیّن على الأحوط، لو لم یکن أقوىٰ.»

از عدم صحت روزه واجب در سفر نیز سه مورد استثناء شده است. که در تحریر الوسیله، ج1، ص 277؛ بدین شرح آمده است:

« ... نعم استثنی ثلاثة مواضع:

أحدها صوم ثلاثة أیام بدل الهدی،.

الثانی صوم بدل البدنة ممن أفاض من عرفات قبل الغروب عامدا و هو ثمانیة عشر یوما،

الثالث صوم النذر المشترط إیقاعه فی خصوص السفر أو المصرح بأن یوقع سفرا و حضرا دون النذر المطلق‌.»

یعنی از صحیح نبودن روزه در سفر سه مورد استثناء شده است:

اول، سه روز روزه در مکه عوض قربانى.

دوم، روزه‌اى که عوض شتر کفّاره است از کسى که عمدا قبل مغروب از عرفات کوچ نموده باشد. این روزه هیجده روز است.

سوم، روزه نذر، روزه‌ای که در نذز شرط شده باشد گرفتن آن در سفر فقط؛ و یا تصریح شده باشد به گرفتن آن چه در سفر و چه در حضر، نه  نذر مطلق، که آن در مسافرت صحیح نیست.

البته طبق مبنای امام خمینی س در نذر، آن‌چه در پی نذر واجب است وفای به نذر است و  امر مندوبی مانند روزه مستحبی که متعلق نذر قرار می‌گیرد، به واسطه نذر واجب نمی‌گردد.

به همین جهت است که در تحریرالوسیله ج،1، ص 283؛ بعد از ذکر نذر و عهد و قسم در اقسام روزه واجب فرموده‌اند:

«... و إن کان فی عدّ صوم النذر و ما یلیه من أقسام الصوم الواجب مسامحة.»

به هر حال روزه نذر یکی از مواردی است که گرفتن آن در سفر جایز است.

اما نکته کلیدی در سؤال مورد بحث آن است که آیا هر کسی مجاز است که نذر کند و در سفر روزه بگیرد؟

از آن‌جا که متعلق نذر روزه مستحبی باید باشد تا با آوردن قید "در سفر" یا "گرچه در سفر" در نذر، بتوان آن را در مسافرت بجا آورد؛ پس آن کسی می‌تواند چنین نذری کند که شرعا روزه مستحبی گرفتن برای وی جایز باشد. و اگر شرایط صحت روزه مستحبی فراهم نباشد نذر آن نیز ممکن نخواهد بود.

و در صحیح بودن روزه مستحبى شرط است که هیچ روزۀ واجب به عهده شخص نباشد‌. در این خصوص در تحریرالوسیله ج،1، ص 277؛ می‌خوانیم:

«مسألة 2- یشترط فی صحة الصوم المندوب مضافا الى ما مرّ أن لا یکون علیه قضاء صوم واجب‌، و لا یترک الاحتیاط فی مطلق الواجب من کفارة و غیرها، بل التعمیم لمطلقه لایخلو من قوة‌»

بنا بر این کسانی قادر هستند روزه مستحبی را نذر کنند و آن را در مسافرت بگیرند که روزه واجب به گردن نداشته باشند. به عبارت دیگر صحت نذر در گرو صحت روزه مستحبی است.

بر همین اساس است که نظر امام(س) در صفحه 569، کتاب العروة الوثقی مع تعالیق الامام خمینی قدس سره، این است که:

«و لو نذر التطوّع على الإطلاق صحّ و إن کان علیه واجب، فیجوز أن یأتی (2) بالمنذور قبله بعد ما صار واجباً، و کذا لو نذر أیّاماً معیّنة یمکن إتیان الواجب قبلها، و أمّا لو نذر أیّاماً معیّنة لایمکن إتیان الواجب قبلها ففی صحّته إشکال (3)؛ ...

-------------------

(2) فیه إشکال، فالأحوط أن یأتی بالمنذور بعده إلّا إذا ضاق وقته.

(3) الأقوىٰ بطلانه.»

یعنی:

1- اگر کسی روزه مستحبی را به طور مطلق و بدون تعیین روز آن، نذر کند، نذر او صحیح است و جایز، گرچه روزه واجب بر عهده داشته باشد. اما به احتیاط واجب باید روزه نذر را بعد از روزه واجب بجا آورد مگر در صورتی که وقت وفا به نذر و انجام روزه نذر ضیق باشد. همچنین است اگر نذر کند روزه‌ى روز معیّنی را که ادای روزه‌ى واجب قبل از آن روز معیّن، ممکن باشد.

2- در جایی که ادای روزه‌ى واجب قبل از روز معینی که روزه آن نذر می‌شود ممکن نباشد، اقوا بطلان نذر است.

بنا بر این، نتیجه آن که:

روزه واجب، یا مانع صحت و انعقاد نذر روزه مستحبی می باشد و یا به احتیاط واجب مزاحمت دارد با عمل به نذر و وفای به آن.

به بیان دیگر، کسی که روزه واجب بر عهده دارد گرچه می‌تواند روزه مستحبی در سفر را در مواردی نذر نماید ولی عملا به هنگام مسافرت امکان عمل به نذر و گرفتن روزه مستحبی منذور را ندارد؛ زیرا اگر روزه در روز معینی را نذر کرده باشد، بر فرض امکان انجام روزه واجب قبل از آن روز مشخص و صحت نذر، بنا بر احتیاط باید روزه واجب را مقدم بدارد و تا زمانی که روزه واجب را نگرفته است امکان عمل به نذر و گرفتن روزه نذر در مسافرت را ندارد.

و چنانچه روزه مطلق را نذر نماید گرچه نذرش به هر حال صحیح است لیکن او در این صورت نیز به احتیاط واجب باید روزه واجب را بر روزه نذر مقدم بدارد. و عملا در مسافرت که فرصت دلخواه اوست نمی تواند روزه مستحبی منذور را بگیرد.

9/3/1392